صناعات خمس
اول:برهان:قیاسی که از مواد یقینی تشکیل شود وبردوگونه است لمی وانی
برهان لمی(ازلمیت):از علت بمعلول پی بردن دراین برهان حدوسط علت ثبوت اکبر برای اصغراست مانندعلی ترسیده است هرکس بترسد رنگش زرد میشود علی رنگش زرد شده است
برهان انی(انیت) وان نیز بردوگونه است
۱-ان دلیل:از معلول بعلت پی بردن است در این برهان حد وسط معلول ثبوت اکبر برای اصغر است مانند علی رنگش زرد شده است هرکس رنگش زرد شده باشدترسیده است علی ترسیده است
۲-ان مطلق:ازاحد متلازمین ذهن به متلازم دیگر پی میبرد مانندحقیقت وجودیاواجب است یاممکن اگرواجب است فهوالمطلوب واگرممکن است محتاج بواجب است والامستلزم دور وتسلسل است که انهم محال است ابن برهان درتمام براهین فلسفی بکارمیرود
بحث:در برهان لمی هم به ثبوت خارجی محمول برای موضوع پی میبریم وهم به اثبات ذهنی ان
دربرهان انی فقط درعالم ذهن به تصدیق واثبات ذهنی محمول برای موضوع پی میبریم
اینک بایدگفت درعالم خارج سیرپدیده هابصورت لمی است یعنی براساس قانون علیت اول علت موجوداست بعدمعلول ولی درعالم ذهن گستردگی بیشتری وجوددارد هم ذهن بصورت لمی وهم بصورت انی پی بحقایق میبرد.برهان لمی ارجح برانی استچه هرعلت معلولی داردولی هرمعلولی ممکن استچندین علت داشته باشد(علم بالعله یجب العلم بالمعلول لاباالعکس)
دربرهان لمی سیرذهن وخارج یکیست درحالیکه درانی اینطورنیست بوعلی معتقداستکه ازخدابخدارسیده است ولی علامه وملاصدرا معتقدند که وجوب وامکان ازلوازم وجودند وازلوازم پی بوجود برده است
مقام ثبوت(عالم خارج) علت چیست——-مقام اثبات(عالم ذهن) دلیل چیست
دوم:خطابه:قیاسی که برای اقناع مخاطب از قضایای مقبولات مشهورات ویا مظنونات دران بکار رود
سوم:جدل:قیاسی که ازمسلمات ومظنونات دریک گفتگو استفاده میشود تابرخصم غالب شویم
چهارم:شعر:سخنی که ماده ان ازمخیلات است
شعرمنطقی باشعرادبی متفاوت است اولی حکیمانه ودومی شعر است
پنجم:سفسطه(مغالطه):قیاسی که مواد قضایای ان مشبهات ووهمیات وگاهی مظنونات برای تبکیت طرف تشکیل میشود
تبکیت یاکوبیدن سه گونه است برهانی-جدلی-مغالطه (ادع الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم باللتی هی احسن)درمقابل جدل سیئ است که شعر ومغالطه میباشد(ومعلمناه الشعر وماینبغی له)
اهداف مغالطه:۱-شناختن راههای خطای ذهن برای بدام نیافتادن
۲-یادگرفتن فنون مغالطه برای به غلط انداختن طرف
۳-برای دفاع ازاندیشه حق دربرابرمغالطات دیگران
روشهای کلی مغالطه:۱-صوری(عدم رعایت قوانین منطق صوری)
۲-زبانی-(اشتراک درلفظ-مجازات ایهام دوپهلو)
۳-غیرزبانی(عدم رعایت وحدت حمل خلط انگیزه وانگیخته)
۴-بیرونی(مسخره کردن-تاکیدهای بدون دلیل-برچسب زدن)
اقسام راههای مغالطه
۱-استقراءناقص وتعمیم ناروا(همه مردم دزدند)۲-تمثیل نابجا۳-مصادره بمطلوب۴-دور۵-کنه ووجه(این است وجزاین نیست)۶-استنتاج باطل ازحق(ان الحکم الا لله)-۷-اوردن جملات دوپهلو۸-علت شمردن امر مقدم۹-تکذیب وتخطئه(انظرالی ماقال ولا تنظرالی من قال)۱۰-شایعه۱۱-تحریف کلام وسخن خصم۱۲-مغالطات اماری۱۳-اهمال درشرایط قیاس .